Wczesne wspomaganie rozwoju to specjalistyczne zajęcia, z których korzystanie przysługuje dzieciom z różnorodnymi zaburzeniami rozwojowymi. Zasady organizacji zajęć, a także kwalifikacji do nich i to, jak przebiegają, określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej. Oddziaływania wczesnego wspomagania rozwoju powinny rozpocząć się w jak najkrótszym czasie od momentu uzyskania informacji przez rodziców
o nieprawidłowościach rozwoju u dziecka. Wczesna interdyscyplinarna diagnoza oraz podjęcie terapii są niezwykle istotne ze względu na dużą plastyczność ośrodkowego układu nerwowego we wczesnym okresie rozwoju dziecka
Podstawę prawidłowego rozwoju mowy stanowi sprawnie działający słuch. Za pomocą słuchu dziecko uczy się mowy od otoczenia, konstruuje własną fonację i artykulację. Niemowlęta już w pierwszych miesiącach życia rozpoznają głos matki. U niemowląt, które dużo śpią, a mało gaworzą, należy bacznie obserwować słuch. W 2 roku życia rozpoznanie deficytów słuchowych jest już znacznie łatwiejsze. Dziecko źle słyszące bywa rozkojarzone, nie wykonuje poleceń, nie odwraca się na dźwięk np. dzwonka, kroków, na pytania odpowiada po kilku powtórzeniach.
Jeśli dziecko nie słyszy lub słyszy słabo, mowa nie rozwija się lub rozwija się, jednakże wadliwie. Mówiąc, że dziecko nie słyszy, mamy na myśli to, że jego ostrość słuchu nie jest wystarczająca do słyszenia mowy. Jeśli dziecko mówiące traci słuch między 3 a 7 rokiem życia, rozwój mowy zostaje zahamowany, artykulacja ulega zniekształceniu i zależnie od stopnia upośledzenia słuchu, mowa może stać się niewyraźna, zamazana, niemelodyjna.
Funkcja słyszenia zależy od współdziałających ze sobą procesów, które zachodzą
w zakresie odbioru i przetwarzania sygnałów akustycznych.
Różnorodność czynników powodujących upośledzenie słuchu jest ogromna, podobnie zróżnicowane są jego konsekwencje. Określenie stopnia ubytku wrażliwości słuchowej polega na audiometrycznym ustaleniu pola słuchowego, w porównaniu z polem słuchowym człowieka słyszącego poprawnie. Z uwagi na komunikację językową ważne jest ustalenie, czy dana osoba może odbierać dźwięki mowy i jakie części pola akustycznego mowy wchodzą
w zakres jego pola słuchowego.
Ze względów pedagogicznych podstawowym kryterium podziału upośledzeń słuchu jest zdolność rozróżniania i rozumienia dźwięków składających się na mowę ustną.
Aparat oddechowy odgrywa istotna rolę procesie mówienia, czyli podczas oddychania dla mowy, która jest procesem nabytym. Stopień ubytku słuchu zasadniczo wpływa na tor oddychania. Nieprawidłowości w oddychaniu powodują zaburzenia w procesie mówienia. Charakteryzują się brakiem regularności między fazą wdechu i wydechu, nieekonomicznym zużywaniem powietrza, nieumiejętnością stopniowania siły wydechu, dłuższym zatrzymaniem powietrza lub nagłym jego wypuszczaniem.
Wszystkie działania będące głównym celem nauczania dzieci niesłyszących uwzględniają przede wszystkim rozwijanie języka mówionego i pisanego oraz rozwój intelektualny.
Wymowa dziecka niedosłyszącego zależy od typu niedosłuchu. Dzieci z niedosłuchem wymagają opieki lekarskiej, logopedycznej, a często także psychologicznej oraz pedagogicznej.
Niezwykle ważne jest, aby stworzyć dziecku warunki do pracy zgodnie z jego możliwościami oraz w indywidualnym dla niego tempie i w spokoju. Specjaliści, nauczyciele i rodzice powinni umieć obserwować dziecko i przygotowywać dla niego odpowiednie materiały i zadania, by wspomagać, a nie hamować jego chęć dążenia do rozwoju.
Ważne jest wszechstronne zdiagnozowanie dziecka. W placówce skupiającej specjalistów z różnych dziedzin monitorowanie postępów dziecka na wielu płaszczyznach jego rozwoju staje się łatwiejsze. Działający w porozumieniu terapeuci powinni stworzyć taki plan pomocy dziecku, który częściowo będzie mógł być realizowany także na innych zajęciach.
Wspólnie realizowany przez terapeutów plan pomocy przekłada się także na wielopłaszczyznowe wspieranie działań rodziców w pracy domowej z dzieckiem. Rodzic nie pozostaje sam sobie poza placówką. Powinien otrzymać rady, zalecenia, które będzie mógł wdrożyć w środowisku domowym, przedszkolnym czy szkolnym. Ważne przy tym jest to, aby przekazywane mu informacje były spójne i opierały się na przemyślanej strategii działań w odniesieniu do konkretnego dziecka.
Logopeda, a także i inni specjaliści podczas pierwszego spotkania (a zdarza się, że podczas kolejnych także) nie zawsze jest w stanie jasno określić problem. Czasami wiedza na temat danego dziecka wymaga uzupełnienia o dodatkowe badania diagnostyczne. Współpraca między specjalistami ma znaczenie także dla samych terapeutów. Dzięki temu mają możliwość wymiany obserwacji i spostrzeżeń na temat danego dziecka. Pozwala pogłębić diagnostykę, ustalić indywidualny plan pomocy, a także pozytywnie wpływa na proces terapeutyczny. Tego typu działania pomagają także rozpoznać zainteresowania i uzdolnienia dziecka, co w konsekwencji wpływa na zaplanowanie odpowiedniego wsparcia związanego
z rozwojem komunikacji dziecka z uszkodzonym narządem słuchu.
W terapii dziecka z wadą słuchu pierwszoplanowym działaniem jest kształcenie
i rozwijanie rozumienia oraz nabywania języka w celu komunikacji interpersonalnej. W dalszej kolejności są ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i wspierające motorykę narządów mowy. Rozumienie materiału językowego odbieranego przez dziecko z wadą słuchu jest łatwiejsze, jeśli słowo mówione jest wspomagane etykietą, poparte konkretną sytuacją lub doświadczeniem dziecka.
W pracy z dzieckiem z niedosłuchem obowiązują zasady dobrowolności, atrakcyjności, krótkotrwałych ćwiczeń, prowadzenia zajęć w formie zabaw i gier oraz zasada tworzenia sprzyjającej atmosfery. Dobór metod w praktyce logopedycznej zależy od wielu zmiennych, takich jak: wiek dziecka, istota zaburzenia, rodzaj i stopień niedosłuchu, rodzaj urządzeń wspomagających słyszenie, cele, zadania oraz środki i organizacja procesu terapeutycznego.
Dokładny przebieg zajęć uzależniony jest od indywidualnych potrzeb danego pacjenta. Zajęcia prowadzone mogą być indywidualnie (szczególnie u najmłodszych dzieci) lub
w małych, 2-3-osobowych grupach. Czas zajęć dostosowywany jest w zależności zarówno do potrzeb dziecka, ale także i jego możliwości.
Reasumując należy podkreślić rolę specjalistów w procesie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Niezwykle ważna jest ścisła współpraca terapeutów, nauczycieli szkolnych bądź przedszkolnych oraz wsparcie i wskazówki udzielane rodzinie dziecka. Każdy przypadek jest inny, należy wnikliwie diagnozować dziecko. Efektywna terapia zależy od wczesnej i wszechstronnej diagnostyki. Zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, dają szansę na poprawę ich stanu i lepszy start w samodzielne życie.
Opracowała Joanna Załubska
